Wie is verantwoordelijk voor een duurzame toekomst?

Laat ik voorop stellen dat meer actie op klimaat en milieu gebied noodzaak is. Sterker nog, we gaan hier nog veel van merken.

Er is op dit moment een paradox gaande.

Wat moet nu: geld uitgeven en er op uit.

Nu de Covid pandemie milder lijkt te worden dankzij vooral de vaccinaties, moeten wij nu allemaal heel hard naar het terras, de winkel en naar de vakantieoorden. Vijftien maanden lang hebben we niets anders gehoord dan dat de horeca de detailhandel en de reis- en evenementenbranche het zo moeilijk hadden. Een ellenlange tot in den treure volgehouden salescampagne, bedoelt om nu geld uit te gaan geven aan reizen, uiteten en drinken, shoppen en festivals. En zo meteen de cruises.

De economie heeft ons nodig!

We hebben 15 maanden geld niet uitgegeven en nú moet het rollen. De economie heeft het nodig. En braaf als we zijn, en geconditioneerd door de lange campagne, zullen we dat dus ook gaan doen. We zijn weer vrij. Maar, hoe vrij zijn we als we anderhalf jaar lang gehoord hebben dat vrijheid betekent dat je dan weer naar een terras kan gaan? Ga je dan naar het terras omdat je dat zelf wilt of omdat je niet beter weet dan dat dit is wat je nu zou moeten willen?

En wat moeten we over laten we zeggen een  jaar? (en hier komt de paradox)

Nadat we dus weer los hebben mogen gaan, zullen we in 2022 te horen krijgen dat we wegens het milieu niet meer zo mobiel mogen zijn. Daarmee zullen alle bewegingen in de nabije toekomst onder een vergrootglas komen te liggen.  Vakanties, shoppen, autorijden, het gaat allemaal aan banden worden gelegd. Waarschijnlijk komt ook hier de rechter aan te pas, omdat ik niet verwacht dat Rutte 9 (of is het 5?) hier beleid op zal maken.

Autofabrikanten en wegenbouwers zullen gedwongen worden hun hele bedrijfsvoering te veranderen. Elektrisch lijkt nu de oplossing, maar dat is het niet. De boosdoener is het hele productieproces van de auto en de mobiliteit die de auto in zich heeft.

Als de lockdown ons iets heeft geleerd is het dat we met veel minder mobiliteit prima kunnen leven. Oké, vakanties en shoppen zijn leuk, maar daar moet toch wel iets anders voor te vinden zijn. Je hoeft toch niet te vliegen en auto te rijden? Wie wil er terug naar elke dag file? Wat kost zo’n auto eigenlijk wel niet?

Des te frappanter is het dat thuiswerken nog steeds niet wezenlijk beloond of gestimuleerd wordt door onze regering. Of moet hier de rechter ook aan te pas komen? Ook opvallend is dat er geen alternatieven zijn bedacht voor onze manier van leven. Zowel sociaal als arbeidsmatig. Alleen digitale ontmoetingen lijken de alternatieven, terwijl juist de gemeenschapszin enorm geboost had kunnen worden.Want laten we eerlijk zijn: dichtbij en groen wordt de toekomst.

Wie is verantwoordelijk?

Wie is dan degene die het initiatief moet nemen? Wie is verantwoordelijk? Als we met zijn allen via het parlement afspreken dat we een klimaatverdrag tekenen, in hoeverre ben je dan als burger of als bedrijf (mede)verantwoordelijk? Of wachten we tot we dit in wetten en regels uitleggen en we gedwongen worden om niet meer te reizen of de auto te pakken, zoals bij de Covid maatregelen?

Je zou kunnen zeggen: als mens ben je verantwoordelijk. Een mens is immers een moreel wezen. Een bedrijf heeft geen moreel besef. Ze kan zaken als milieu en mensenrechten wel benoemen in de missie bijvoorbeeld, maar weinig bedrijven doen dat, ze verwijzen zelden naar wetten en zeker niet concreet. De mens in een bedrijf is als het ware ondergeschikt aan het hogere en we zien dit in schrijnende vorm terug in de toeslagen affaire, waarin de regels mensen lijken te “dwingen” immorele besluiten te nemen, de menselijke (morele) maat overrulend. Besluiten en regels gaan dan boven het eigen morale kompas.

Shell in Nigeria is ook een voorbeeld waarin het bedrijf tot aan de hoogste rechter blijft bestrijden dat zij niet verantwoordelijk kan zijn voor in haar ogen sabotage acties die lekkages veroorzaken. Zo vinden wij het prima (nou ja, vooruit, het schuurt) als er duizenden mensen in de middellandse zee verdrinken omdat we nu eenmaal regels hebben (dat verlost ons van persoonlijke morele keuzes) en bovendien doen die mensen het zichzelf aan (eigen keuze)

De wereld van verzuimbegeleiding

Op veel kleiner niveau, in de kleine maar oh zo boeiende wereld van verzuimbegeleiding, zie je dat de regels van Poortwachter nogal eens dwingend gebruikt worden, waarbij de persoonlijke maat uit het oog wordt verloren. Terwijl vrijwel niemand  bewust mensen wil beschadigen, dreigt ook hier het risico op verlies van moreel gedrag. Zo ook in de arbeidsverhoudingen. Zijn de verhoudingen bij de aanname van personeel nog vrij gelijkwaardig en wordt er als het ware juichend een huwelijk gesloten; zo kan de arbeidsverhouding in een verzuimsituatie (oorzakelijk of als gevolg) veranderen in een ware onpersoonlijke hel.

De eigen verantwoordelijkheid of als je wilt, je eigen morele kompas, blijkt toch vrij gemakkelijk uit te schakelen. Je kunt je verschuilen achter regels, de bedrijfspolicy of macht. Dit is de realiteit. Vandaar ook dat de vrijheid van meningsuiting, of vrijheid van keuzes, altijd onderdeel is en moet zijn van de groep en de samenleving waarin je leeft. Alleen voor jezelf de keuze maken, klinkt goed en klinkt vrij, maar je bent niet vrij in de zin van alleen. Elk besluit van jou heeft gevolgen voor de ander. Sterker nog, je bestaat alleen dankzij en met de ander.

Steeds meer regels en controles zijn een bewijs van gebrek aan (onderling) moreel besef. De rechterlijke uitspraak is in mijn ogen dan ook vooral een herinnering aan dat morele besef. We zijn met elkaar verantwoordelijk voor elkaar. Noodzakelijkerwijs. Niet omdat het kan, maar omdat het moet.

Column door Pieter de Jongh, bedrijfsarts & directeur Van Altena & de Jongh bedrijfsartsen.